Αρχαιολογικός χώρος Φιλίππων – UNESCO

Ο επισκέπτης φτάνει σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο Φιλίππων, στα δυτικά του Δημοτικού Διαμερίσματος Κρηνίδων, ακολουθώντας την επαρχιακή οδό Καβάλας-Δράμας. Τα σημαντικότερα μνημεία και αρχαιολογικά σύνολα του αρχαιολογικού χώρου είναι: τα τείχη και η ακρόπολη, το θέατρο, η αγορά, η Βασιλική Α΄, η Βασιλική Β΄ και ο οκταγωνικός ναός.

Τα τείχη ξεκινούν από την κορυφή του λόφου, όπου δεσπόζει η οχυρή ακρόπολη και περικλείουν τους πρόποδές του και τμήμα της πεδιάδας (πρώτη φάση – Φίλιππος Β΄ – μέσα 4ου αιώνα π.Χ., δεύτερη φάση – Ιουστινιανός Α΄, 527-565 μ.Χ.). Στο εσωτερικό της ακρόπολης υπάρχει πύργος υστεροβυζαντινών χρόνων. Το συνολικό μήκος της περιμέτρου των τειχών φτάνει τα 3,5 χλμ.

Το θέατρο κτίστηκε πιθανότατα από τον βασιλιά Φίλιππο Β΄ στα μέσα περίπου του 4ου αιώνα π.Χ. Κατά τον 2ο και 3ο μ.Χ. αιώνα έγιναν σημαντικές αλλαγές και προσθήκες, για να προσαρμοστεί η λειτουργία του στις ανάγκες των θεαμάτων της ρωμαϊκής εποχής.

Η Βασιλική Α΄ χρονολογείται γύρω στο τέλος του 5ου αιώνα μ.Χ. Πρόκειται για μεγάλη τρίκλιτη βασιλική διαστάσεων 130×50 μ., με εγκάρσιο κλίτος στην ανατολική πλευρά, τετράγωνο αίθριο, υπερώο πάνω από τα κλίτη και το νάρθηκα και ιδιότυπη φιάλη. Στο μεσαίο κλίτος διατηρούνται τμήματα της πολυτελούς πλακόστρωσης και μέρος του άμβωνα. Ιδιαίτερα εντυπωσιακές είναι οι τοιχογραφίες (μίμηση ορθομαρμάρωσης) του προθαλάμου του παρεκκλησίου.

Η «φυλακή» του Αποστόλου Παύλου βρίσκεται νότια της Βασιλικής Α΄. Σύμφωνα με την παράδοση πιστεύεται ότι στον χώρο αυτόν φυλακίστηκε ο Απόστολος Παύλος. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια ρωμαϊκή δεξαμενή ύδατος (cisterna), η οποία αργότερα μετατράπηκε σε λατρευτικό χώρο.

Η ρωμαϊκή αγορά (forum) αποτελούσε το διοικητικό κέντρο των Φιλίππων κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Αποτελεί ένα ενιαία σχεδιασμένο συγκρότημα δημοσίων κτιρίων, τα οποία οργανώνονται γύρω από μία κεντρική πλατεία με μνημειακά κτίσματα, τον βορειοανατολικό και τον βορειοδυτικό ναό. Στα βόρεια της αγοράς περνά ένας μεγάλος πλακόστρωτος δρόμος που έχει ταυτιστεί με την αρχαία Εγνατία Οδό.

Το ορθογώνιο οικοδόμημα (διαστάσεων 27×10 μ.) που αποκαλύφθηκε νότια του forum της ρωμαϊκής πόλης, με μια στοά με εξάστηλη κιονοστοιχία κορινθιακού ρυθμού στην πρόσοψή του, ταυτίζεται από την αρχιτεκτονική του διάταξη και τις επιγραφές που βρέθηκαν σε αυτό, με την ρωμαϊκή εμπορική αγορά (macellum). Το συγκρότημα αποτελούταν από μια κεντρική περίστυλη αυλή, δεξιά και αριστερά από την οποία υπήρχαν τα καταστήματα. Το συγκρότημα της εμπορικής αγοράς χωρίζεται από εκείνο του forum με έναν πλατύ δρόμο (πλάτους 9 μ.), την εμπορική οδό. Είναι κτίσμα της εποχής των Αντωνίνων (β΄ μισό 2ου μ.Χ. αιώνα), σύγχρονο με το forum. Στα μέσα του 6ου μ.Χ. αιώνα το μεγαλύτερο μέρος του καταστράφηκε ως τα θεμέλια, για να δημιουργηθεί ο χώρος που ήταν απαραίτητος για το κτίσιμο της Βασιλικής Β΄. Διατηρήθηκε μόνο το βόρειο μέρος του, με την εξάστυλη κιονοστοιχία, που ενσωματώθηκε από τον βυζαντινό αρχιτέκτονα στη βασιλική αποτελώντας τη μνημειακή είσοδο στο βόρειο κλίτος της.

Η παλαίστρα έχει καλυφθεί στο μεγαλύτερο τμήμα της από τη Βασιλική Β΄. Περιλάμβανε περίστυλη κεντρική αυλή, δωμάτια και μικρό αμφιθέατρο. Ο καλύτερα διατηρημένος χώρος είναι οι βεσπασιανές (τουαλέτες) στη νοτιοανατολική γωνία του κτιρίου.

Η Βασιλική Β΄ χρονολογείται γύρω στα 550 μ.Χ. Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα και προσκτίσματα στα βόρεια και νότια (φιάλη, διακονικό). Το σχεδόν τετράγωνο κεντρικό κλίτος καλυπτόταν με τρούλο, ο οποίος στηριζόταν σε μεγάλους πεσσούς. Το ιερό βήμα στεγαζόταν με θόλο. Ο γλυπτός της διάκοσμος αντανακλά κωνσταντινουπολίτικη επίδραση.

Το «Οκτάγωνο» ήταν το ολοκληρωμένο συγκρότημα του επισκοπικού ναού των Φιλίππων. Περιλαμβάνει τον οκταγωνικό ναό που παρουσιάζει τρεις οικοδομικές φάσεις (από τα τέλη του 4ου/αρχές 5ου μέχρι τα μέσα του 6ου μ.Χ. αιώνα) και χτίστηκε στη θέση ευκτήριου οίκου αφιερωμένου στον Απόστολο Παύλο (αρχές 4ου αιώνα μ.Χ.). Ο οίκος αυτός είχε ιδρυθεί με τη σειρά του στη θέση υστεροελληνιστικού τάφου – ηρώου. Το συγκρότημα περιλαμβάνει ακόμη φιάλη, βαπτιστήριο, λουτρώνα, διώροφο επισκοπείο και μνημειακό πυλώνα προς την Εγνατία Οδό.

Η Βασιλική Γ΄ είναι μία μεγαλοπρεπής τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα και εγκάρσιο κλίτος, διπλό άμβωνα, πολυτελή μαρμαροθετήματα δαπέδου και πλούσιο γλυπτό και αρχιτεκτονικό διάκοσμο. Χρονολογείται στον 6ο αιώνα μ.Χ.